سن شروع بلوغ تحت عوامل متعددی متغیر بوده و بطور طبیعی در محدوده سنی 8 تا 16 سالگی رخ می­دهد ولی بطور کلی سن متوسط آن در دختران 9 تا 10 سالگی است. به عبارت دیگر حدود 75% دختران سالم در سنین 9 تا 10 سالگی شروع به بالغ شدن می­کنند و 20% سایر دختران (سالم) نیز در بین 11 تا 16 سالگی ( و درصد کمی نیز در بین 8 تا 9 سالگی) بالغ می­شوند.

چه عواملی در سن شروع بلوغ دخالت دارند؟

مهمترین عامل تعیین­کننده سن شروع بلوغ ارث (ژنتیک) است. در خانواده­ای که اعضاء درجه اول و دوم آن ( نظیر مادر, خواهر, خاله) در سنین 11 تا 13 سالگی شروع به بالغ شدن کرده­اند به احتمال قوی دختر خانواده نیز در همان سنین بالغ خواهد شد.

الف) عوامل که به طور طبیعی باعث شروع بلوغ در سنین پائین­تر می­شوند(غیر مرضی)

جنس: به طور کلی دختران حدود 2 سال زودتر از پسران بالغ می­شوند.

نژاد: معمولا دختران سیاه­پوست یکسال زودتر ازدختران سفیدپوست هم­سن و سال خود بالغ می­شوند.

چاقی متوسط: افرادی که وزن بدنشان 20 تا 30% بیشتر از وزن ایده­آل و مطلوب است کمی زودتر بالغ می­شوند( چاقی شدید و لاغری اثر معکوسی دارند).

محل زندگی: افرادی که در حوالی استوا( مناطق معتدل) , ارتفاعات پائین ( همسطح دریا) و مناطق شهری زندگی می­کنند, در مقایسه با کسانیکه در ارتفاعات, نواحی سرد و یا روستایی زندگی می­کنند, زودتر بالغ می­شوند.

سایر علل: نور, وضعيت بينايي ، وضعيت تغذیه, وضعيت بهداشت, ارتباط ­های اجتماعی آزاد و زیاد, روابط خانوادگی تنگاتنگ ( خانواده­های پرجمعیت يا زندگی در خانه­های کوچک) و مسائل فرهنگی خاص مي تواند در سن بلوغ تاثير بگذارد .

ب) عواملی که به طور غیرطبیعی باعث به تأخیر افتادن بلوغ می­شوند:

فعالیت بدنی شدید: اصولا هرنوع فشارهای فیزیکی ( و روحی ­روانی) شدید و طولانی­مدت از جمله تمرینات بدنی در حد ورزشکاران حرفه­ای باعث به تعویق افتادن بلوغ می­شوند.

چاقی و یا لاغری مفرط: افرادیکه بیش از 30% اضافه وزن دارند و نیز کسانیکه دچار لاغری شدید هستند, دیرتر بالغ می­شوند.

سایر علل: تغذیه و بهداشت نامناسب, زندگی در نواحی خارج شهری , ارتفاعات و مناطق سردسیر باعث به تاخیر افتادن بلوغ می­شوند.

علائم, نشانه­ها و تغییرات فیزیکی دوران بلوغ

تغییرات و نشانه­های بلوغ به سه دسته فیزیکی (یا جسمانی), روحی ­روانی و شناختی (ادراکی) تقسیم می­شوند که هرسه تقریبا به طور هماهنگ و به موازات یکدیگر پیشرفت کرده و متکامل می­شوند.

تغییرات جسمانی بلوغ در دختران شامل:

(1) رشد سریع جسمانی

(2) بروز صفات و خصوصیات جنسی ثانویه (زنانه)

(3) قاعدگی و پریود است.

صفات و خصوصیات جنسی ثانویه ( بلوغ جنسی)

منظور از صفات جنسی ثانویه مجموع تغییرات و خصوصیات ظاهری و درونی وابسته به جنس بوده و در زنان شامل:

(1) رشد پستان­ها

(2) ظاهر شدن موهای شرمگاهی و زیربغل

(3) بروز قاعدگی

(4) سایر تغییرات

رشد و تکامل موهای شرمگاهی و زیر بغل

دومین تغییر در دوران بلوغ ظاهر شدن موهای شرمگاهی و زیربغل است. رشد موهای شرمگاهی معمولا زودتر و در 5/10 سالگی شروع می­شود و 1 تا 2 سال بعد موهای زیر بغل نیز شروع به رشد می­کنند و در حدود 14 سالگی به شکل بالغین درمی­آیند.

بروز قاعدگی

به خونریزی منظم و ماهانه زنانه قاعدگی یا پریود و به اولین قاعدگی در اصطلاح پزشکی منارک گفته می­شود.

سایر تغییرات جسمانی دوران بلوغ

الف) تغییر شکل لگن

تا زمان بلوغ تفاوتی میان لگن دختران و پسران وجود ندارد اما با شروع بلوغ تحت تاثیر تغییرات هورمونی , لگن دخترها بزرگتر و پهن­تر می­شود و در پایان بلوغ شکل زنانه به خود می­گیرد.

آیا فعالیت ورزشی و تمرینات بدنی تاثیری در شکل لگن دارد؟

بله. فعالیت و حرکات ورزشی صحیح و بطور منظم ( خصوصا در دوران نوجوانی) تا حدودی در شکل نهایی لگن نقش دارد.

ب) جوش

اکثر نوجوانان هر از گاهی در صورت ( و گاهی تنه) دچار جوش می­شوند که علت اصلی آن تغییرات هورمونی و روحی روانی در دوران بلوغ است و تا اواخر بلوغ ( و گاهی حتی بعد از آن) باقی می­ماند. در برخی از دخترخانم­ها جوش­ها فقط در حوالی قاعدگی رخ می­دهد و یا اینکه شدت جوش­هایشان بیشتر می­شود و پس از قاعدگی کم و یا بطور کامل فروکش می­کند. بهترین روش برای جلوگیری از بروز جوش , تمیز نگه داشتن پوست, داشتن خواب خوب, کاهش استرس­ها و تعدیل رژیم غذایی است.

ج) بوی دهان و بدن

با شروع بلوغ چربی پوست افزایش یافته غدد عرق کامل و فعال­تر شده و ترکیبات ترشحات آنها نیز کمی تغییر می­کند. مجموع این تغییرات همراه با ترشحات تناسلی باعث لیجاد بوی خاص بدن و یا دهان در نوجوان می­شود که در بعضی افراد ممکن است آزاردهنده و بد باشد. با رعایت بهداشت فردی, فعالیت بدنی مناسب و اصلاح رژیم غذایی تا حدود زیادی می­توان این مشکل را حل نمود.

د) ترشحات زنانگی (تناسلی)

این ترشحات عمدتا بدلیل فعالیت طبیعی غدد جنسی بدن بوده و در حالت طبیعی آبکی شفاف یا کمی کدر ( مایل به سفید) بوده و دارای بوی خاصی است.

توجه: هرگاه نوجوان پریود نباشد ولی دارای ترشحات زرد یا سبز یا پنیری شکل و یا خون­آلود باشد بایستی به نزد پزشک متخصص زنان مراجعه نماید.